T.C.
YARGITAY
Hukuk Genel Kurulu
ESAS NO : 2017/2-1608
KARAR NO : 2017/964
Y A R G I T A Y İ L A M I
İNCELENEN KARARIN
MAHKEMESİ : İstanbul Anadolu 19. Aile Mahkemesi
TARİHİ : 19/02/2014
NUMARASI : 2014/43 - 2014/128
DAVACI : R.D. vekili Av. İ.K.
DAVALILAR : 1- M.D.
2- R.D.
3- T.V. Bankası vekili Av. K.A.
DAHİLİ DAVALI MİRASÇILAR : B.D. (A.) ve diğerleri
Taraflar arasındaki “ipoteğin kaldırılması” davasından dolayı yapılan yargılama sonunda; Kartal (Kapanan) 2. Aile Mahkemesinin “davanın kabulüne” dair verilen 13/03/2012 gün ve 2009/272 E., 2012/346 K. sayılı karar, davalı T.V. Bankası T.A.O vekilinin temyizi üzerine Yargıtay 2. Hukuk Dairesinin 05/06/2013 gün ve 2012/23016 E., 2013/15699 K. sayılı kararı ile;
"… Dava, ipoteğin kaldırılmasına ilişkindir. Toplanan delillerden ipotek veren davalı Murat D.'ın 21.10.2010 tarihinde, yargılama devam ederken öldüğü anlaşılmaktadır. Evlilik birliği ölümle sona ermiş ve bu nedenle Türk Medeni Kanununun 194. maddesindeki aile konutu koruması ortadan kalkmıştır. Böylece, davanın konusu kalmamıştır. Konusu kalmayan dava hakkında "karar verilmesine yer olmadığı" şeklinde kararı verilmesi yerine, yazılı şekilde hüküm oluşturulması isabetsiz olmuş, bozmayı gerektirmiştir…"
gerekçesiyle bozularak dosya yerine geri çevrilmekle yeniden yapılan yargılama sonunda mahkemece önceki kararda direnilmiştir.
TEMYİZ EDEN : Davalı T.V. Bankası T.A.O vekili
HUKUK GENEL KURULU KARARI
Hukuk Genel Kurulunca incelenerek temyiz dilekçesinin süresinde verildiği anlaşıldıktan ve dosyadaki kağıtlar okunduktan sonra gereği görüşüldü:
Dava ipoteğin kaldırılması istemine ilişkindir.
Davacı vekili müvekkilinin rızası dışında aile konutu üzerine ipotek konulduğunu, bu durumun Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 194. maddesine aykırı olduğunu iddia ederek ipoteğin kaldırılmasını istemiştir.
Davalı Murat davaya cevap vermemiştir.
Davalı Ramis davaya cevap vermemiş, duruşmada alınan beyanında ipotek tesisi sırasında annesinin yerine kendisinin imza attığını beyan etmiştir.
Davalı banka vekili ipoteğin tesis edildiği tarihte tapuda taşınmazın aile konutu olduğuna dair şerhin bulunmadığını, bankanın TMK’nın 1023. maddesi gereğince iyiniyetli kazanımının korunması gerektiğini, dava konusu taşınmazın eşlere aile konutu olarak özgülenmediğini, ipoteğin tesis edildiği eşlerin taşınmazda ikamet etmediğini, ayrıca davacının söz konusu ipotek tesisine muvafakat ettiğine dair imzalı belge olduğunu, davacının ipotekten haberdar olmamasının hayatın olağan akışına aykırı olduğunu ileri sürerek davanın reddine karar verilmesini istemiştir.
Davacı vekili 15.02.2011 tarihli dilekçe ile davalı Murat D.’ın vefatı üzerine mirasçılarının davaya dahil edilmesi talebinde bulunmuştur.
Davaya dahil edilen Orhan D., Onur Semih D., Yeşim K., Betül A. duruşmada alınan beyanlarında davalı babalarının annelerinden habersiz olarak taşınmaza ipotek koydurduğunu, anne ve babasının 17-18 yıldır dava konusu taşınmazda oturduklarını, kendilerinin de bu evde büyüdüklerini, davaya bir diyeceklerinin olmadığını beyan etmişlerdir.
Yerel mahkemece dava konusu taşınmazın 1996 yılından itibaren aile konutu olarak kullanıldığı, bu hususun davalı banka tarafından da dolaylı yoldan kabul edilerek ipoteğe ilişkin kredi işlemleri sırasında davacının muvafakatinin bulunduğuna ilişkin belge düzenlendiği, ancak belgedeki imzanın davacıya ait olmadığı, imzanın davalı Ramis tarafından atıldığı, TMK'nın 194. maddesindeki korunan hukuki yarara göre dava konusu ipotek tesis işleminin TMK'nın 1023. maddesindeki korumadan yararlanamayacağı gerekçesiyle ipoteğin kaldırılması talebinin kabulüne karar verilmiştir.
Hüküm, davalı banka vekilinin temyizi üzerine Özel Dairece yukarıda başlık kısmında açıklanan gerekçelerle bozulmuştur.
Yerel Mahkemece davanın açıldığı tarihte TMK'nın 194. maddesi içeriğine göre davacının dava açmakta hukuki yararın bulunduğu, aynı Kanunun 652. maddesinde sağ kalan eşe tanınan haklar ve mal rejiminin tasfiyesinden doğan haklar gözetildiğinde davacının, eşinin ölümüne rağmen taşınmazla ilgili ipotek işleminin iptalini ve buna ilişkin şerhin kaldırılmasını isteme hakkı olduğu, ayrıca ipotek tesisi öncesi davacı eşin muvafakatine ilişkin belgenin sahte olarak düzenlenmesi karşısında hukuka aykırı şekilde tesis edilen ipotek işlemi nedeniyle iyi niyetli davacının hukuki yararının korunması gerektiği belirtilerek önceki hükümde direnilmiştir.
Direnme hükmü davalı banka vekili tarafından temyiz edilmiştir.
Direnme yolu ile Hukuk Genel Kurulu önüne gelen uyuşmazlık, aile konutu niteliğini haiz taşınmazda ipotek tesis eden davalı eşin ölümü üzerine davacı eşin Türk Medeni Kanunu’nun 194. maddesinde sağlanan korumadan yararlanıp yararlanmayacağı, burada varılacak sonuca göre ipoteğin kaldırılması talebinin konusuz kalıp kalmayacağı noktasında toplanmaktadır.
Uyuşmazlığın çözümü için öncelikle, “aile konutu” kavramı üzerinde durmakta yarar vardır.
“Aile konutu” bir hukuki kurum ve kavram olarak 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu (TMK) ile hukuk hayatımıza girmiştir.
4721 sayılı TMK’nun 194. maddesi, 4722 sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun’un 9. maddesinin son fıkrası gereğince, bu Kanunun yürürlüğe girmesinden önce kurulmuş olan evlilikler hakkında da geçerlidir. Bu sebeple 194. madde Türk Medeni Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle derhal uygulanabilirlik niteliğini kazanmıştır.
4721 sayılı TMK’nun “Aile Konutu” başlıklı 194. maddesinde:
“Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz.
Rızayı sağlayamayan veya haklı bir sebep olmadan kendisine rıza verilmeyen eş, hakimin müdahalesini isteyebilir.
Aile konutu olarak özgülenen taşınmaz malın maliki olmayan eş, tapu kütüğüne konutla ilgili gerekli şerhin verilmesini isteyebilir.
Aile konutu eşlerden biri tarafından kira ile sağlanmışsa, sözleşmenin tarafı olmayan eş, kiralayana yapacağı bildirimle sözleşmenin tarafı haline gelir ve bildirimde bulunan eş diğeri ile müteselsilen sorumlu olur.”
denilmekte; aile konutunun tanımı ise madde metninde yer almamaktadır.
Bu tanıma anılan maddenin gerekçesinde yer verilmiş; aile konutu “eşlerin bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdiği, acı ve tatlı günleri içinde yaşadığı anılarla dolu bir alan” olarak tanımlanmıştır.
Bu kadar önemli olduğu açık olan bir malvarlığıyla ilgili olarak eşlerin tek başlarına hukukî işlem yapması diğer eşin önemli yararlarını zedeler. Bu sebeple aile konutu ile ilgili olarak özel koruma hükümleri getirilmiş, aile konutu üzerinde hak sahibi olan eşin tasarrufları diğer eşin “açık” rızasına bağlanmıştır. Bu husus Yargıtay Hukuk Genel Kurulu kararlarında da aynen benimsenmiştir. (HGK’nın 15.04.2015 gün ve 2013/2-2056 E., 2015/1201 K; 02.03.2016 gün ve 2015/2-53 E., 2016/211 K.; 02.03.2016 gün ve 2014/2-1420 E., 2016/210 K. sayılı kararları)
Belirtilmelidir ki, evlilik birliği devam ettiği sürece aile konutu olan taşınmazda malik olmayan eşe sağlanan bu koruma varlığını sürdürür. Evliliğin herhangi bir sebeple sona ermesi durumunda ise (boşanma, ölüm, iptal) sözü edilen koruma kendiliğinden ortadan kalkar ve dava konusu taşınmaz aile konutu niteliğini yitirir.
Somut olayda da yargılama devam ederken taşınmaz maliki davalı Murat D. vefat etmiştir. Bu durumda evlilik birliği ölümle sona ermiş ve aile konutu ile kira sözleşmesini feshetme, devretme ve üzerindeki hakları sınırlandırmaya ilişkin kısıtlama da "kendiliğinden" ortadan kalkmıştır. Diğer bir ifadeyle dava konusuz kalmıştır.
Hukuk Genel Kurulunda yapılan görüşmeler sırasında TMK’nın 194. maddesinde tanınan aile konutu korumasının evliliğin ölüm ile sona ermesi durumunda da devam edeceği, sözü edilen hükmün sadece evliliğin korunması için getirilmiş bir hüküm olmadığı, aksi halde malik olmayan eşin TMK’nın 240, 279 ve 652. maddelerinde yer alan haklarını kullanamayacağı, davacının bu davayı açmakta hukuki yararının devam ettiği gerekçesiyle direnme kararının usul ve yasaya uygun olduğu belirtilmiş ise de bu görüş Kurul çoğunluğunca benimsenmemiştir.
Hal böyle olunca; yerel mahkemece Hukuk Genel Kurulunca da benimsenen Özel Daire bozma kararına uyulmak gerekirken, önceki kararda direnilmesi usul ve yasaya aykırıdır.
Bu nedenle direnme kararı bozulmalıdır.
SONUÇ : Davalı T.V. Bankası T.A.O vekilinin temyiz itirazlarının kabulü ile, direnme kararının Özel Daire bozma kararında gösterilen nedenlerden dolayı BOZULMASINA, istek halinde temyiz peşin harcının yatırana geri verilmesine, karar düzeltme yolu açık olmak üzere, 24.05.2017 gününde yapılan ikinci görüşmede oyçokluğu ile karar verildi.
Seyit ÇAVDAR Ahmet ÖZGAN Hatice Nesrin YILMAZCAN
Birinci Başkanvekili 11. H.D. Bşk. 14. H.D. Bşk.
Onama Onama
Sadık DEMİRCİOĞLU Mehmet ÇAMUR Fahri AKÇİN
4. H.D. Bşk. 9. H.D. Bşk. 8. H.D. Bşk.
Onama
Mete DUMAN Halil ÖZDEMİR Ali Selman ERKUŞ
3. H.D. Bşk. 10. H.D. Bşk. 13. H.D. Bşk.
Murtaza DOLU Nursun KAYIRAN Ayşe Ayten GÜLLÜOĞLU
Onama 5. H.D. Bşk. V.
Uğur SAYIN Belkıs KARAKAŞ Murat KIYAK
Onama
Abdullah YAMAN Ahmet YENER Ayhan TUNCAL
12. H.D. Bşk. V.
Ömer Faruk HERDEM Fatma Feyza ŞAHİN Çetin DURAK
Onama
Hüseyin TUZTAŞ Şehnaz KIRMAZ Tümer Türkeş GENÇ
Onama
Erdem ŞİMŞEK
Onama
KARŞI OY
Davacı, eşi adına kayıtlı olan dava konusu taşınmazın aile konutu olduğunu, açık rızası alınmadan, davalı banka lehine ipotek tesis edildiğini belirterek, eşi, oğlu ve lehine ipotek tesis edilen banka aleyhine, ipoteğin kaldırılması için dava açmıştır.
Yargılamanın devamı sırasında davalı eş ölmüş, mirasçıları davaya dahil edilmiş, yargılama sonunda, davanın kabulüne ve ipoteğin kaldırılmasına karar verilmiş olup, karar davalı banka tarafından temyiz edilmiştir.
Yargıtay Yüksek İkinici Hukuk Dairesi, temyiz edilen hükmü bozmuş, mahkemece önceki kararda direnilmiştir. Direnme hükmünün temyizi ve Özel Daire'nin direnme hükmünün yerinde olmadığını içerir gönderme kararı üzerine, dosya Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'umuzun önüne gelmiştir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu' nun değerli çoğunluğu ile aramızdaki uyuşmazlık; Özel Daire'nin bozma ilamında belirtildiği gibi, yargılama sırasında davalı eşin (malik eşin) ölümü nedeniyle, aile konutuna tanınan korumanın ortadan kalkıp kalkmadığı ve davanın konusuz kalıp kalmadığına ilişkindir.
Türk Medeni Kanununun 194. maddesi uyarınca "Aile Konutu"; eşlerin varsa çocuklarının bütün yaşam faaliyetlerini gerçekleştirdiği, yaşantısına buna göre yön verdikleri, acı ve tatlı günlerin içinde yaşandığı anılarını taşıyan konuttur (Y.2.HD, 07.10.2013 gün ve 2013/4648 E, 2013/22991 K).
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere, aile konutu, sıradan bir mal olmayıp, aile konutunun, her iki eş ve varsa çocuklar için maddi değerinin yanında, manevi değeri bulunmaktadır. Eşlerden birinin ölümü halinde dahi, sağ kalan eş ve varsa çocuklar için aile konutunun bu değeri ortadan kalkmaz, aksine yaşanmış ortak anılardan dolayı özellikle manevi değeri daha da artar.
Aile konutunun öneminden dolayı, kanun koyucu Türk Medeni Kanunu' nda, aile konutu ile ilgili önemli düzenlemelere yer vermiştir.
Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz (TMK m.194/1).
Bu madde hükmü ile aile konutu şerhi konulmuş olmasa da eşlerin birlikte yaşadıkları aile konutu üzerindeki fiil ehliyetleri sınırlandırılmıştır. Sınırlandırma aile konutu şerhi konulduğu için değil, zaten var olduğu için getirilmiştir. Bu sebeple tapuya aile konutu şerhi verilmese bile o konut aile konutu özelliğini taşır. Anılan madde hükmü ile getirilen sınırlandırma, emredici niteliktedir. Dolayısıyla bu haktan önceden feragat edilemeyecği gibi eşlerin anlaşmasıyla da ortadan kaldırılamaz ve açık rıza ancak " belirli olan" bir işlem için verilebilir (YHGK.nun 15.04.2015 gün ve 2013/2-2056 E. 2015/1201 K. sayılı kararı).
Türk Medeni Kanunu' nun 194. madesinde, malik eş sağ iken malik olmayan eş yararına, aile konutu ile ilgili olarak koruma getirilmiştir. Malik eşin ölümünden sonra ise yasal mal rejimi (TMK m.240) ve seçimlik mal rejimlerinin (TMK m.255, 279) tasfiyesine ilişkin düzenlemeler ile miras hukukuna ilişkin düzenlemeler (TMK m. 652) içerisinde, sağ kalan eş yararına, aile konutu ile ilgili korumalar (öncelikli haklar) getirilmiş durumdadır.
Burada özellikle, yasal mal rejimi olan edinilmiş mallara katılma rejimi (TMK m. 240) ve miras hukukuyla (TMK m. 652) ilgili düzenlemeler konumuzu yakından ilgilendirdiğinden, bu düzenlemelerin üzerinde ayrıntılı olarak durmak gerekecektir.
"Sağ kalan eş, eski yaşantısını devam ettirebilmesi için, ölen eşine ait olup birlikte yaşadıkları konut üzerinde kendisine katılma alacağına mahsup edilmek, yetmez ise bedel eklenmek suretiyle intifa veya oturma hakkı tanınmasını isteyebilir; mal rejimi sözleşmesiyle kabul edilen başka düzenlemeler saklıdır.
Haklı sebeplerin varlığı hâlinde, sağ kalan eşin veya ölen eşin yasal mirasçılarının istemiyle intifa veya oturma hakkı yerine, konut üzerinde mülkiyet hakkı tanınabilir" (TMK m.240/1,3).
"Eşlerden birinin ölümü hâlinde tereke malları arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa; sağ kalan eş, bunlar üzerinde kendisine miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir.
Haklı sebeplerin varlığı hâlinde, sağ kalan eşin veya mirasbırakanın diğer yasal mirasçılarından birinin istemi üzerine, mülkiyet yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasına da karar verilebilir" (TMK m.652/1,2).
Evliliğin, ölümle sona ermesi ile boşanma ve iptal kararı ile sona ermesinin hukuki sonuçları farklıdır. Çünkü, evliliğin ölümle sona ermesi halinde sağ kalan eş, ölen eşe mirasçı konumundadır. Diğer hallerde mirasçı olamaz.
"Yeni 4721 sayılı TMK.nun eşi korumak için getirdiği hukuki kurumlardan biri de TMK.194 maddesinde yer alan "aile konutudur". İşte TMK 652. maddesi de bu korumayı mirasbırakanın ölümünün ötesine taşımaktadır" (Prof.Dr.Ali Naim İnan-Prof.Dr.Şeref Ertaş-Yrd.Doç.Dr. Hakan Albaş, Türk Medeni Hukuku Miras Hukuku, 6.Bası, sayfa 564).
Sağ kalan eşin, bu düzenlemelerde yer alan haklarını kullanması için, varsa diğer mirasçılara karşı dava açması zorunlu değildir. Çünkü, sağ kalan eş ve varsa diğer mirasçılar, dava açılmadan, yasal düzenlemeye uygun şekilde mirası taksim edebilirler. Rızaya dayalı miras taksimi olmaz ise sağ kalan eş, haklarını (TMK m.240,652) kullanmak için her zaman diğer mirasçılara karşı da ayrı bir dava açabilir.
Açıkça görülüyor ki kanun koyucu, aile konutunun maliki olmayan eş yararına, aile konutu ile ilgili, aile konutunun maliki olan eşin sağlığında başlayıp (TMK m.194) ve ölümünden sonra da devam eden (TMK m.240,652) adeta bir koruma zinciri oluşturmuştur. Bu sebeple, aile konutunun maliki olan eşin ölümünden sonra da sağ kalan eş açısından, ortak konutun aile konutu niteliği sürmektedir.
Somut olayda davacı (sağ eş), evlilik birliği sürerken aile konutunun üzerine tesis edilen ipotekle ilgili, açık rızasının alınmadığını (TMK m.194/1) iddia ederek, eşi sağ iken bu davayı açmış, yargılama devam ederken malik eş (davalı) ölmüştür. Dolayısıyla davacı, evlilik birliğinin devamı sırasında, ipotek sözleşmesinin geçersizliğini ileri sürmüştür. Bu durumda, şayet, açık rıza alınmadan ipotek tesis edilmiş ise, ipotek ile ilgili işlem hükümsüz demektir.
Hükümsüz bir işleme imza atan eşin ölümüyle de o işlem geçerli hale gelemez. Yani ölü olan bir işlem diriltilemez.
Aksi düşünce kabul edilirse, kanunda aile konutu ile ilgili yapılan koruma zinciri kopacak, sağ kalan eş kanundan kaynaklanan (TMK m. 240 ve TMK m.652) haklarından yararlanamayacaktır.
Olayımızda taşınmaz halen ipotekli şekilde murisin terekesinde durmaktadır. Ancak, ipotek alacaklısı banka, ipoteğin paraya çevrilmesi için icra takibi başlatabilecektir. Aile konutu, icra yoluyla satılma tehdidi altındadır. Dava konusuz kalmamıştır. Davacının, yargılamaya devam edilerek, delil durumuna göre, davanın esası ile ilgili karar verilmesini istemesi yönünde hukuki yararı bulunmaktadır. Çünkü, tüm delillerin değerlendirilmesi sonucunda, şayet ipotek işleminin hükümsüzlüğü belirlenirse, ipotek kaldırılacaktır. Oysa, davanın konusuz kaldığından bahisle, esasa girilmeden, "davanın esası hakkında karar verilmesine yer olmadığına" karar verilecek olursa, davacının elinden, ipotek işleminin hükümsüzlüğünü kanıtlama hakkı alınacak, hükümsüz ipotek işlemine dayanılarak icra takibi başlatılabilcek, aile konutu cebren satılabilcektir. Aile konutunun satılması halinde ise, davacı, kendisine kanunun tanıdığı haklarını (TMK.m. 240 ve 652) kullanamayacak ve adeta sokağa atılmış olacaktır. Böylesi bir durum ise, davacı eş açısından ağır hak ihlali sonucunu doğuracaktır.
Diğer bir anlatımla; konusu devam eden davanın, konusuz kaldığından bahisle, yargılamanın usulden sonlandırılması halinde (yargılamaya devam edilmeyerek davanın esası hakkında bir karar verilmemesi halinde), davacının, hukuki dinlenilme (HMK m. 27), hak arama hürriyeti ve adil yargılanma (Anayasa m.36, AİHS m.6) haklarına yasal olamayan bir müdahale söz konusu olacaktır.
O halde, evlilik ölümle sona ermekle birlikte, davacının davadaki hukuki yararı sürmektedir. Dava konusuz kalmamıştır. Davacının, yargılamanın sürüdürülerek davasını kanıtlama ve mahkemeden davanın esası ile ilgili bir hüküm alma hakkı vardır.
Yukarıda açıklanan sebeplerle, ilk derece mahkemesinin direnme hükmünün usul ve yasaya uygun olduğu belirtilerek, işin esasının incelenmesi için, dosyanın, daha evvel hükmü usulden bozan Yargıtay Yüksek İkinci Hukuk Dairesi'ne gönderilmesine karar verilmesi gerektiğinden, sayın çoğunluğun aksi yöndeki bozma kararına katılmıyoruz.
Seyit ÇAVDAR Ahmet ÖZGAN Erdem ŞİMŞEK
Hukuk Genel Kurulu Başkanı 11. Hukuk Dairesi Başkanı 2. Hukuk Dairesi Üyesi
BİLGİ : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nda aynı somut olay ile ilgili verilen 24.05.2017, 2-1609/965 sayılı Kararı'nda da aynı oy nisapları ile yine aynı sonuca varılmıştır. Ayrıca, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 24.05.2017, 2-1069/965 sayılı Kararı, karar düzeltme incelemesi sonucunda kararın sonucu bakımından değişmiştir. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun 13 Aralık 2017 tarihli kararı için bkz.
